Παντοπωλείο Στοάς Αθανάτων

Εκλεκτές ελιές Καλαμών, Θάσου, Χαλκιδικής, Μανάκια, Χίου, κι άλλες πολλές ποικιλίες ανάλατες και ξυδάτες, γνήσιος βακαλάος και ρέγγα Ισλανδίας, ταραμάδες, φρέσκια λακέρδα από μεγάλα τορίκια του Αιγαίου, σκουμπριά, σαρδέλες και αντζούγιες στην άλμη, παστά, καπνιστά, ταραμόγλωσσα (αβγοτάραχο μπακαλιάρου) και αντζούγιες Ισπανίας, όλα χύμα ή και συσκευασμένα. Κι εκτός από ελιές, αλίπαστα και τουρσιά, λάδια, ξύδια, χειροποίητα ζυμαρικά και ένα σωρό άλλα καλούδια, σε τιμές κεντρικής αγοράς και όχι ντελικατέσεν.

Όλα αυτά εκεί στο «Παντοπωλείο της Στοάς των Αθανάτων» (Αρμοδίου 2, τηλ: 210-3219855) τα βρήκαμε στη γωνία της Στοάς με την Αρμοδίου. Ιδρύθηκε το 1957. Τότε ακόμη υπήρχαν πολλά μπακάλικα μέσα στην Κεντρική Αγορά, τελικά όμως αυτό ήταν το μόνο που επέζησε και επεκτάθηκε, γνωστό για τη φιλική εξυπηρέτηση, την ποικιλία και την ποιότητα των προϊόντων του και για τις λογικές τιμές του.

Καθαρή Δευτέρα σήμερα, λοιπόν, και κατεβήκαμε με τη μητέρα μου για την παραδοσιακή βόλτα στην Κεντρική Αγορά. Περάσαμε και από το Παντοπωλείο για να αγοράσουμε ελιές. Παρ’όλη την ορθοστασία και την κούραση, η Λουίζα κι ο Σταμάτης, που ήταν στο πόστο τους ήδη πάνω από είκοσι ώρες -και θα έμεναν μέχρι τη μία το μεσημέρι- μας υποδέχτηκαν χαμογελαστοί και ευχαριστημένοι.

«Δεν έχουμε παράπονο, φέτος μας τίμησαν οι πελάτες μας περισσότερο από κάθε άλλη φορά, ήρθαν έστω και για να αγοράσουν κάτι λίγο» μας είπε η Λουίζα κι εμείς χαρήκαμε πολύ, αφού από μπακαλόσογο καταγόμαστε και γνωρίζουμε καλά τον μόχθο και την αγωνία του επαγγελματία μπακάλη.

Δίπλα στην ψαραγορά, ήταν σχεδόν αδύνατο να προχωρήσεις. Τόσο μεγάλος ο συνωστισμός, λες και είχε μαζευτεί εκεί όλος ο κόσμος της Αθήνας για να βεβαιωθεί ότι υπάρχουν απ’όλα τα καλά κι ας μην μπορεί να τ’αγοράσει. Συγκρατημένοι ήταν όλοι και μελαγχολικοί. Δεν βιάζονταν να φύγουν ούτε διαμαρτύρονταν όπως άλλες φορές για το αδιαχώρητο. Μάλλον ένιωθαν καλύτερα μέσα στην πολυκοσμία της αγοράς, ανάμεσα σε κασόνια με σουπιές, καλαμάρια, χταποδάκια, μύδια, στρείδια, καβούρια ζωντανά και καβουροδαγκάνες παρά έξω ανάμεσα σε  επιθετικά γκραφίτι, καμένα κτίρια, και αστέγους.

Πήραμε τις ελιές μας – φανατικά Καλαμών η μητέρα μου, Χαλκιδικής εγώ- και χαλβά από την Ξάνθη, του Τασελαρίδη, που μας αρέσει πολύ με λεμόνι και κανέλλα όπως τον σέρβιρε ο πατέρας μου. Προχωρήσαμε προς το Μοναστηράκι, αγοράσαμε και νόστιμη λαγάνα με προζύμι από τον «Φούρνο της γιαγιάς» (λίγο παρακάτω  στη  δεξιά πλευρά της Αθηνάς) με τα ωραία ψωμιά, τα παξιμάδια και τα κουλουράκια ολικής και φύγαμε για το σπίτι. Ψιλόβρεχε και ήταν άδεια η Αθηνάς και το Μοναστηράκι. Εχει, όμως, κιαυτό τη γοητεία του.

Αλλά δείτε και το υπέροχο κείμενο που βρήκα στο blog της Αννας Δαμιανίδη για τς ελιές και το Παντοπωλείο:

http://pezotis.blogspot.com/2012/02/blog-post_25.html

Δώρα της φύσης

Τσάι του βουνού, αρωματικά φυτά και βότανα Tips & Buds της εταιρείας Madras

Μόλις έφτασαν στα χέρια μου αυτά τα καταπληκτικά βότανα. Είμαι σίγουρη γι’αυτό που σας λέω γιατί το τσάι του βουνού, αυτό το συγκεκριμμένο τσάι από το όρος Δίρφυς της Εύβοιας που συσκευάζεται μέσα σ΄αυτό το σακουλάκι, το πίνω εδώ και καιρό, όσο για τα υπόλοιπα σακουλάκια και αυτά που βρίσκονται εντός τους, τα έχω παρακολουθήσει από τη στιγμή της «σύλληψής» τους – της ιδέας μην παρεξηγήσετε τα ελληνικά μου. Περισσότερα θα σας πω με την πρώτη ευκαιρία. Αν παρ’όλα αυτά βιαζόσαστε κάντε μια επίσκεψη στο: http://www.madras.gr/index.php. Ενα κλικ δρόμος είναι…

Σαπούνια από αγνό ελαιόλαδο

Πήρα προχθές δώρο ένα κουτί με τέσσερα σαπουνάκια «FISIKA» και ενθουσιάστηκα γιατί είναι προσεγμένα μέχρι την τελευταία τους λεπτομέρεια, πράγμα που μόνο άνθρωποι που δουλεύουν με αγάπη θα φροντίζανε να κάνουν.

Η εταιρεία λέγεται Φ. Συκά & Σια Ο.Ε. και τα προϊόντα της έχουν τον διακριτικό τίτλο «FISIKA».  Το εργαστήριό τους που δημιουργήθηκε από τρεις γυναίκες (Φυλιώ Συκά, Βούλα Συκά και Μαρία Τζαναβάρη-Συκά) βρίσκεται στον Ταυρωνίτη Κισσάμου, στα Χανιά της Κρήτης. Εκεί παράγονται χειροποίητα προϊόντα προσωπικής φροντίδας με βάση το βιολογικό κρητικό ελαιόλαδο.

Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκα ένα ωραίο κείμενο που υπογράφουν οι τρεις κυρίες από το οποίο είναι και το εξής απόσπασμα: «Συνειδητά επιλέξαμε να ζούμε μακριά από την πόλη και μάθαμε να θαυμάζουμε και να αγαπάμε το «σπίτι» μας. Συνειδητοποιήσαμε πόσο μακριά ήμαστε από την ουσία του να έχεις την δυνατότητα να επιλέγεις προϊόντα που πραγματικά ωφελούν εσένα και όχι τις μεγάλες βιομηχανίες. Ξαναήρθαμε σε επαφή με γεύσεις, μυρωδιές και αισθήσεις που μόνο η φύση μπορεί να προσφέρει. Αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε προϊόντα οργανικής προέλευσης, δοκιμάσαμε να φτιάξουμε και τα δικά μας, ενώ το 1990 ξεκινήσαμε να παρασκευάζουμε κρέμες και αλοιφές για προσωπική χρήση. Το 2003 φτιάξαμε τα πρώτα μας σαπόυνια από ελαιόλαδο. Το σαπούνι μας ακόμα και στην πρώτη «άγουρη» μορφή του, προκάλεσε το ενδιαφέρον της υπόλοιπης οικογένειας και των φίλων μας. Αυτό μας έδωσε κίνητρο να συνεχίσουμε αυτά τα δημιουργικά «μαγειρέματα» εξελίσσοντας τις τεχνικές μας και προσθέτοντας αιθέρια έλαια και βότανα στις συνταγές μας, τα οποία ενισχύουν το σαπούνι χάρη στις φυσικές, ευεργετικές ιδιότητές τους.»

Αρκεί λοιπόν αυτό για αρχή.

Η παραγωγή

Τα σαπούνια FISIKA είναι χειροποίητα και παρασκευάζονται με την ψυχρή μέθοδο, η οποία δεν καταστρέφει τα πολύτιμα συστατικά του ελαιολάδου –χρησιμοποιούν αποκλειστικά βιολογικό κρητικό ελαιόλαδο-  και των υπόλοιπων υλικών που περιέχουν ( βότανα και αιθέρια έλαια) ,τα οποία ενισχύουν την φυσική άμυνα του δέρματος, καθαρίζουν και ενυδατώνουν την επιδερμίδα. Όλα τα σαπούνια μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο πρόσωπο, στο σώμα και στα μαλλιά αλλά το κάθε είδος έχει ξεχωριστή σύνθεση.

Το δέρμα δηλαδή μπορεί να απολαύσει ένα λουτρό πραγματικής καθαριότητας χωρίς να βομβαρδίζεται από επικίνδυνα ή αμφίβολης χρησιμότητας χημικά που συχνά αποδεικνύονται αλλεργιογόνα.

Για την παραγωγή των σαπουνιών τους χρησιμοποιούν ανακυκλώσιμες ή επαναχρησιμοποιούμενες συσκευασίες και δεν κάνουν πειράματα σε ζώα. «Πειραματόζωα» είναι οι ίδιες και οι οικογένειές τους, αφού βασιζονται στην ανθρώπινη εμπειρία χιλιάδων χρόνων της ανθρωπότητας, η οποία χρησιμοποίησε ασφαλή υλικά που δεν  επιβαρύνουν το περιβάλλον.

Επίσης, έχουν επιλέξει τον παραγωγικό εξοπλισμό τους με κριτήριο τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης της παραγωγικής διαδικασίας έτσι, ώστε να είναι χαμηλής ισχύος (συνολικά περί τα 8 kW) αλλά υψηλής ενεργειακής απόδοσης, ώστε να εξασφαλιστεί ο οικολογικός χαρακτήρας της επιχείρησης.

Κατά τη διαδικασία δεν παράγονται απόβλητα, καθώς τόσο το νερό στο οποίο πλένονται τα εργαλεία όσο και τα υπολείμματα/τρίμματα σαπουνιών επαναχρησιμοποιούνται για την παραγωγή σαπουνιού οικιακής καθαριότητας.

Γιατί τα γράφω όλα αυτά;

Δεν είμαι Κρητικιά. Εδώ και πολλά χρόνια όμως ταξιδεύω στην Κρήτη με κάθε ευκαιρία και στα ταξίδια μου ειχα την τύχη να γνωρίσω, να θαυμάσω και  να αγαπήσω το νησί και τους ανθρώπους του. Έτσι αυθαίρετα λοιπόν θεωρώ εαυτή εν μέρει κρητικιά και συνηθίζω  να παινεύω το νησί κα τα προϊόντα του ακόμη περισσότερο.

Ενα από τα πράγματα που θαυμάζω στους Κρητικούς είναι ότι δουλεύουν με πολύ μεράκι και γιαυτό πάνε μπροστά οι άνθρωποι. Θες το κρασί τους, το παξιμάδι τους, τα λάδια τους, τα τυριά τους να συγκρίνεις, είναι όλα εξαιρετικά. Βάλε τώρα σ’αυτά τα προϊόντα και τα εκλεκτά σαπούνια από βιολογικό ελαιόλαδο. Είναι εξαιρετικά.

Μεγάλο Χωριό – Τα μαγειρέματα του χωριού μας

Μεγάλο Χωριό Ευρυτανίας, Ιστορικό & Λαογραφικό Μουσείο

Την Κυριακή 8 Αυγούστου 2008, χθες το πρωί, δηλαδή, έγιναν στο Μεγάλο Χωριό Ευρυτανίας τα εγκαίνια του ανακαινισμένου μουσείου μας. Λαογραφικό μέχρι πρότινος, είναι πλέον ιστορικό και λαογραφικό μουσείο, για το οποίο είμαστε όλοι υπερήφανοι.  Για το μουσείο αυτό βέβαια θα επανέλθω και θα σας το παρουσιάσω μόλις έχω καινούργιες φωτογραφίες.

Το κείμενο που ακολουθεί έχει να κάνει με τη διατροφή αφού στη διάρκεια της εκδήλωσης παρουσιάσαμε τη νέα έκδοση του συνδέσμου μας.

Είναι ένα μικρό βιβλίο με τοπικές συνταγές που μαγειρεύουν εδώ και χρόνια στα μεγαλοχωρίτικα σπίτια.

 «Καλημέρα σας και καλωσορίσατε.

Πριν σας πω οτιδήποτε άλλο θα ήθελα κι εγώ με τη σειρά μου να ευχαριστήσω όλους εσάς που είσαστε εδώ σήμερα στα εγκαίνια του ανακαινισμένου Μουσείου μας. Kαι βέβαια να ευχαριστήσω από το βάθος της καρδιάς μου πρώτα από όλα τους δωρητές και όλους εκείνους που εδώ και χρόνια δούλεψαν και συνερχίζουν να δουλεύουν με αφοσίωση για να γίνει το μουσείο μας πραγματικά μοναδικό.

Προσωπικά είμαι πάρα πολύ συγκινημένη γιατί κατορθώσαμε να έχουμε στο χωριό μας ένα τέτοιο απόκτημα που ανήκει σε όλους εμάς, που μας ενώνει και που συνδέει με έναν άλλο, τόσο ιδιαίτερο τρόπο τις μεγαλοχωρίτικες οικογένειες μεταξύ τους.

Μέσα σ’αυτό το χώρο τιμάμε με τον καλύτερο τρόπο τους προγόνους μας αφού εδώ βρίσκονται πολύτιμα αντικείμενα που εκείνοι μας άφησαν κληρονομιά και μέσω αυτών θα ζουν για πάντα , θα ζωντανεύουν εδώ μέσα και οι ίδιοι.

Σκεφτόμουν καθώς κοίταζα τις προθήκες ότι καλύτερη θέση για να αναδειχθούν τα οικογενειακά μας κειμήλια δεν θα μπορούσε να βρεθεί. Αλλά και τι τιμή για το μουσείο μας και τον τόπο μας όταν επισκέπτες από άλλα μέρη διαλέγουν αυτόν ακριβώς το χώρο για να δωρίσουν δικά τους κειμήλια και συλλογές!

Με τα εκθέματά του, λοιπόν, και με τον τρόπο που αυτά έχουν αναδειχθεί σήμερα, το μουσείο   ιστορικό και λαογραφικό πλέον θα κάνει το χωριό μας πόλο έλξης και για μια άλλη πολύ σημαντική μερίδα επισκεπτών. Το πιστεύω ακράδαντα αυτό. Είναι εκείνοι οι επισκέπτες που εκτός από τον καθαρό αέρα, την υπέροχη φύση και τις αθλητικές δραστηριότητες που μπορούν να απολαύσουν στην περιοχή, θα έρχονται για να γνωρίσουν καλύτερα τον τόπο μας, μέσα από την ιστορική και λαογραφική παράδοσή του.  

Είναι λοιπόν χρέος όλων μας να στηρίξουμε, να διαφυλάξουμε και να εμπλουτίσουμε τις δραστηριότητες του μουσείου μας και του συνδέσμου μας με κάθε δυνατό τρόπο. Το ξέρετε καλά, πώς ό,τι δίνουμε το παίρνουμε πίσω πολλαπλά άρα και ό,τι προσφέρουμε στο μουσείο μας, θα επιστραφεί σ’αυτόν τον τόπο στο πολλαπλάσιο.

Ενα ακόμη μεγάλο ευχαριστώ θα ήθελα να εκφράσω στους συγγραφείς αυτού του βιβλίου, που είναι οι μαγείρισσες και οι μάγειροι που μας εμπιστεύτηκαν τις οικογενειακές συνταγές τους.  

Η διατροφή μας είναι μέρος της κληρονομιάς μας και της παράδοσής μας και μάλιστα από τις πιο βασικές αφού εκεί στηρίζεται κυρίως η μακροβιότητά μας και η καλή μας υγεία. Είμαστε αυτό που τρώμε λένε. Απλά το φαγητό είναι εφήμερο, το μαγειρεύεις, το τρως και πάει τελείωσε. Δεν μπορείς να το φυλάξεις κάπου για να το βλέπεις. Οι γεύσεις, όμως, καταγράφονται στη μνήμη μας,  οι ουσίες στο κύτταρό μας και οι συνταγές στα τετράδιά μας.

Οταν άρχισαν οι κουβέντες για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου, επιδίωξή μας ήταν η γραπτή καταγραφή, η ανάδειξη και η διάδοση της γαστρονομικής μας κληρονομιάς και παράδοσης.

Οι συνταγές παλιότερα πηγαίνανε από μάνα σε κόρη και από στόμα σε στόμα, υπήρχαν ελάχιστα τετράδια και γραπτές μαρτυρίες, αφού τα συνταγολόγια ήταν μια μάλλον αστική συνήθεια. Ο καιρός όμως πέρασε και οι νεώτερες γενιές έχουν μάθει πια να λειτουργούν με οδηγίες χρήσεως. Πιστεύουμε λοιπόν ότι ένα τέτοιο βιβλίο μαγειρικής δίπλα σε όλα τα άλλα τα σύγχρονα εκτός από το ότι θα συνδέει τα παιδιά μας με το παρελθόν, θα τους φανεί και χρήσιμο.

Οι συνταγές που παραθέτουμε στις σελίδες αυτού του μικρού βιβλίου, μας  αποκαλύπτουν ότι οι πρόγονοί μας ακολουθούσαν έναν απλό και υγιεινό τρόπο διατροφής. Να σας εξομολογηθώ βέβαια, ότι καθώς μαζεύαμε τις συνταγές με τη Μαίρη Καλλιάνη –πρόεδρο του συνδέσμου μας- μου φάνηκαν πολλά τα φαγητά με κρέατα και βούτυρα, πράγμα που με απασχόλησε πολύ.

Θυμήθηκα τότε ότι σε όλα τα σπίτια -τουλάχιστον μέχρι και την εποχή των γιαγιάδων μας-  ακολουθούσαν αυστηρά τους κανόνες της νηστείας έτσι όπως τους έχει ορίσει η ορθόδοξη εκκλησία. Αργότερα, η αυστηρότητα στην κουζίνα υποχώρησε μπροστά στην ευκολία και εμείς σήμερα για να μη μιλήσω για τα παιδιά μας ούτε που θυμόμαστε πια τι και πότε μπορούμε να το τρώμε.

Κρίναμε, λοιπόν, σκόπιμο εκτός από τις συνταγές να παραθέσουμε και ένα πίνακα με τους κανόνες της νηστείας αφού αυτή τη συγκεκριμμένη μαγειρική δεν μπορεί να τη δει κανείς ανεξάρτητα από τις νηστείες οι οποίες πέρα από τη θρησκευτικότητα στην ουσία καθόριζαν έναν υγιεινό τρόπο διατροφής.  

Σήμερα στα περισσότερα σπίτια, τρώμε ασυλλόγιστα, κρέατα, βούτυρα και γλυκά σα να είναι κάθε μέρα γιορτή (πράγμα βεβαίως πιο εύκολο και σε πολλές περιπτώσεις πιο φτηνό θα έλεγα) και έχουμε ξεχάσει τα φρούτα, τις σαλάτες και τα όσπρια, οι επιπτώσεις όμως αυτής της διατροφής δεν αργούν να φανούν στην υγεία μας.

Παλιά, τα ψητά, τα κοντοσούβλια, τα κοκορέτσια, οι γαρδούμπες και το χοιρινό λίπος  τρωγόντουσαν περιστασιακά και μόνο σε ορισμένες περιόδους του χρόνου (εορτές Χριστουγέννων, Απόκριες, Πάσχα κλπ). Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι οι πρόγονοί μας  χρειαζόντουσαν πολύ περισσότερη ενέργεια και θερμίδες από ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αφού οι δουλειές  τους ήταν χειρωνακτικές, περπάταγαν όλη την ημέρα στα βουνά και το χειμώνα χρειαζόντουσαν λιπαρά, κρασάκι και τσίπουρο για να ζεσταθούν.

Στο βιβλίο του «Κρητική Παραδοσιακή Κουζίνα» ο Νίκος Ψιλλάκης, συναδέλφος από το Ηράκλειο της Κρήτης που ασχολείται συστηματικά εδώ και χρόνια με την Κρητική διατροφή, γράφει ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι Κρήτες αγρότες  περπατούσαν κατά μέσο όρο 13 χιλιόμετρα την ημέρα ενώ το 70% των σημερινών Κρητών αγροτών περπατά λιγότερο από δύο χιλιόμετρα την ημέρα. Κάτι ανάλογο μπορούμε να υποθέσουμε ότι ισχύει και στα δικά μας μέρη.

Η Κρητική διατροφή, ειδικά, η οποία σε σχέση με τη δική μας τη Ρουμελιώτικη έχει περισσότερο λάδι -αντί για βούτυρο- και μεγαλύτερη ποικιλία από χόρτα θαρρώ, θεωρείται παγκοσμίως πλέον η πιο υγιεινή διατροφή.  Για να είμαστε υγιείς και για να ζούμε περισσότερα χρόνια καλά οι ειδικοί –εκτός από την άσκηση και τις πλούσιες ανθρώπινες σχέσεις που είναι απολύτως απαραίτητα όπωςε λέγαμε μια άλλη φορά- μας προτείνουν  την επιστροφή στην παραδοσιακή δίαιτα  με έμφαση στην περιορισμένη ποσότητα και συχνότητα χρήσης κρέατος και λοιπών ζωϊκών προϊόντων.

Αντίθετα τα δημητριακά (ψωμί και παξιμάδι από αλεύρι ολικής αλέσεως, πολύσπορα καθώς και από κριθάρι και σίκαλη), τα όσπρια, τα λαχανικά, τα φρούτα και το ελαιόλαδο πρέπει να αποτελούν περισσότερο από το 85% του καθημερινού μας διαιτολογίου.

Ξεχάστε, λοιπόν, τα σπορέλαια, τις μαργαρίνες, τις φυτίνες, και τα βούτυρα, μαγειρέψτε μόνο με ελαιόλαδο. Ακόμα και τα γλυκά αποκτούν ενδιαφέρουσα γεύση με ελαιόλαδο αντί για βούτυρο. Οι μεγάλοι σεφ το προτιμούν πλέον γιατί όλα τα άλλα λιπαρά αποδείχτηκε ότι σε βάθος χρόνου είναι επικίνδυνα για την υγεία.  Σε ένα συνέδριο, μάλιστα, άκουσα τον Αντώνη Καφάτο, καθηγητή προληπτικής ιατρικής και διατροφής στο πανεπιστήμιο της Κρήτης, να λέει ότι η σύνθεση του λαδιού σε λιπαρά οξέα είναι παρόμοια με εκείνη του μητρικού γάλακτος.  Επιπλέον, το ελαιόλαδο περιέχει πολύτιμες ουσίες που προφυλάσσουν τον οργανισμό από πολλές σοβαρές ασθένειες.

Για να θυμηθούμε όμως τι προτείνει η Ρουμελιώτικη κουζίνα.

Τι και πώς τρώγανε οι παλιοί;

Θυμάμαι τη γιαγιά μου, χειμώνα καλοκαίρι να ανάβει φωτιά από τις πέντε το πρωί. Μετά άρχιζε να καθαρίζει και να μαγειρεύει. Το φαγητό σιγοψηνόταν στο τσουκάλι ή στη γάστρα, ενώ εκείνη πεταγόταν μέχρι το κοτέτσι για να ταϊσει τις κότες και να μαζέψει τ’αυγά, πέρναγε και από τον κήπο για να ποτίσει. Και γύριζε πίσω με την ποδιά γεμάτη κολοκυθάκια, λουλούδια και κορφάδες, ντομάτες, μαϊντανό, μαγκίπες και φασολάκια. Κάπως έτσι μαγειρεύει για τους πελάτες της η κυρά Λένη στο Νόστιμο, η τελευταία παραδοσιακή επαγγελματίας μαγείρισσα της περιοχής μας που είχα την τύχη να παρουσιάσω παλιότερα στο περιοδικό που δουλεύω. 

 «Τι τρώγατε παλιά;» την είχα ρωτήσει.

«Κρέας» μου είπε «δεν τρώγαμε συχνά. Πίτες φιάχναμε και όσπρια. Είχαμε και πολύ τουρσί που το ετοιμάζαμε το φθινόπωρο. Σπέρναμε στάρια, καλαμπόκια, φασόλια, φακές, ρεβύθια, πατάτες. Το χειμώνα βάζαμε στρέματα με λάχανα και πράσα. Τα σκεπάζαμε με ξερά κλαδιά για να μην τα κάψει το χιόνι. Φιαχναμε συχνά λαχανόρυζο και πρασόρυζο. Το πρωί τρώγαμε ένα πιάτο τραχανά ή ένα κομμάτι κατσαμάκι και αυτό μας κράταγε χορτάτους μέχρι το βράδυ που γυρίζαμε από τα χωράφια.

Το κατσαμάκι που το λένε και μαμαλίγκα στο χωριό μας

 (είναι η διάσημη πολέντα των Ιταλών, την έχουν περί πολλού σε όλα τα ιταλικά σπίτια και στα εστιατόρια φυσικά ενώ εμείς δεν ξέρουμε καλά καλά τι είναι)

ΝΑ ΑΥΤΗ π.χ. ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΥΝΤΑΓΗ ΠΟΥ ΠΑΡΑΛΕΙΨΑΜΕ και περιμένω τώρα κάποια από σας να μας τη φέρει για να την προσθέσουμε στο βιβλίο μας όταν θα ετοιμάσουμε την επόμενη έκδοση που θέλουμε να την εμπλουτίσουμε με όλα όσα εντωμεταξεί θα θυμηθείτε και θα καταγράψετε. Γιατί είμαστε σίγουροι ότι υπάρχουν κι άλλα φαγητά και συνήθειες που έχουν μείνει απέξω και πρέπει όλα αυτά τα ξεχασμένα να τα μαζέψουμε.

Κάπου κάπου, λοιπόν, οι παλιοί σφάζανε μια κατσίκα ή ένα αρνί αλλά είχανε και το κυνήγι. Παλιά περνάγανε κοπάδια από κιριαρίνες. Ξέρανε το πέρασμά τους, στήνανε αγκίστρια και το βράδυ μαζεύανε καμμιά πενηνταριά πουλιά. Είχανε και ψάρια, πέστροφες από το ποτάμι. Το χειμώνα το γάλα και το βούτυρο ήτανε άφθονο και τα Χριστούγεννα σφάζανε το γουρούνι που έδινε πολλά μαγειρέματα.

Τα χοιροσφάγια, από την αρχαιότητα ακόμα, ήταν μια από τις πιο σημαντικές τελετές της χρονιάς όχι μόνο στην περιοχή μας, αλλά σχεδόν σε όλες τις χώρες της Μεσογείου και της Ευρώπης. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια κυκλοφόρησε ένα ενδιαφέρον βιβλίο στο οποίο ο Μυκονιάτης μελετητής Δημήτρης Ρουσουνέλος έχει καταγράψει όλα τα έθιμα τα σχετικά με τα χοιροσφάγια που ακόμα διατηρούνται στο νησί του.  Γιατί, το χειμώνα η τόσο τουριστική Μύκονος -όσο κι αν μας φαίνεται παράξενο – όταν περνάει η τρέλλα του καλοκαιριού μετατρέπεται και πάλι σε ένα κυκλαδίτικο νησί που διατηρεί με αυστηρότητα τις παραδόσεις του.

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στο ωραίο μας χωριό. Το καλοκαίρι, ιδιαίτερα προς το τέλος του, η διατροφή είχε πολύ μεγαλύτερη ποικιλία. Οι κήποι γέμιζαν με φρούτα και λαχανικά. (Είχανε κεράσια, μήλα, αχλάδια, μούρα, βατόμουρα, σύκα, κράνια, σταφύλια, κάστανα, καρύδια και κυδώνια.) Και το φθινόπωρο συναγωνιζόντουσαν ποιος θα κάνει το πιο ωραίο νταβάνι. Στο καλό δωμάτιο εκεί που δεν άναβε φωτιά, κρεμάγανε ψηλά μια σειρά από σταφύλια -σκλοπνίχτια τα λέγανε, ήταν αυτά που κρατάγανε περισσότερο- και μετά σειρές από μήλα, κυδώνια και ρόδια.  Και όταν ερχόταν επισκέπτης έκοβαν ένα φρούτο και τον φιλεύανε.

Ο καφές ήταν σπάνιο είδος και όταν υπήρχε, τον έπιναν το απόγευμα οι γεροντότεροι. Εβαζαν μερικούς σπόρους στην ψήστρα και τη γύριζαν στη φωτιά μέχρι να ψηθούν, μετά τους άλεθαν και έβραζαν τον καφέ στο μπρίκι μέσα στην καφτή στάχτη. Συνήθως όμως αντί για καφέ έπιναν ρεβύθι και κριθάρι. ΄Ελειπε επίσης το λάδι, όλα τα φαγητά τα μαγείρευαν με βούτυρο (κατσικίσιο ή χοιρινό), η γεύση του όμως δεν ταίριαζε πάντα.

Ελειπε και το μαύρο πιπέρι, που ήταν πολύ ακριβό μπαχαρικό. Αντί γιαυτό χρησιμοποιούσαν αποξηραμένη και τριμένη κόκκινη πιπεριά (το λεγόμενο μπούκοβο) που εκτός από την ιδιαίτερη γεύση έδινε και κόκκινο χρώμα στο φαγητό το χειμώνα όταν δεν υπήρχε ντομάτα. Μεγαλύτερη όμως -το έχω ακούσει από πολύ κόσμο αυτό- ήταν η έλειψη της ζάχαρης, ειδικά το χειμώνα που δεν υπήρχαν φρούτα.

Θα ήθελα όμως επίσης να επισημάνω ότι η κουζίνα του χωριού μας δεν ήταν καθαρά αγροτική. Είχε δεχτεί επιροές και είχε ενσωματώσει από νωρίς αστικά στοιχεία κυρίως εξ αιτίας της μετακίνησης των συγχωριανών μας από και προς την Κωνσταντινούπολη όπως μαρτυρούν τα πολίτικα τετράδια συνταγών που έφτασαν στα χέρια μας.

Τελευταία αναφορά θα κάνω στο κρασί, το τσίπουρο και τα λικέρ, όλα πάντα σπιτικά φυσικά. Στο βιβλίο μας, λοιπόν, θα βρείτε ακόμη και συνταγές για να φιάξετε εξαιρετικά σπιτικά λικεράκια από τον αλχημιστή γιατρό μας Μπάμπη Ντούμα.

Τη διατροφή των προγόνων μας την έθεσα υπ’όψη της κυρίας Εμμανουέλας Μαγριπλή, που είναι μια νέα επιστήμων, διαιτολόγος – διατροφολόγος. Δεν θέλω να σας κουράσω άλλο γιαυτό και θα σας πω περιληπτικά την απάντησή της. Ως ειδικός, λοιπόν, επεσήμανε ότι :

«Με μια πρώτη ματιά, το διαιτολόγιο αυτό μπορεί να φαίνεται πολύ βαρύ και πλούσιο, στην πραγματικότητα όμως δεν είναι. Το φαγητό που μαγείρευε η παραδοσιακή ρουμελιώτισα νοικοκυρά:

• ήταν πιο ελαφρύ και πολύ πιο υγιεινό από αυτό που τρώμε σήμερα στις πόλεις, κυρίως γιατί γινόταν με αγνά υλικά, φρέσκα λαχανικά από τους κήπους, χωρίς συντηρητικά ή φυτοφάρμακα και κρέατα χωρίς ορμόνες και αντιβιοτικά που προσθέτουν σήμερα στα εκτροφεία
• ο κρόκος των αυγών περιείχε λιγότερη χοληστερόλη γιατί οι κότες ελευθέρας βοσκής τρέφονταν με καλαμπόκι και τσιμπολογούσαν χορταράκια στους κήπους
• Τα φαγητά παρασκευαζόντουσαν λίγο πριν φαγωθούν και με σωστό τρόπο δηλαδή έβραζαν αργά και σταθερά σε χαμηλή φωτιά οπότε διατηρούσαν όλα τα θρεπτικά στοιχεία και τις βιταμίνες τους.
• Οι άνθρωποι έτρωγαν σπάνια κόκκινο κρέας και παρόλο ότι ζούσαν στα βουνά έβρισκαν ακόμα και ψάρι
• Ειδικά το καλοκαίρι η διατροφή ήταν ελαφριά και ιδανική για τις ζεστές ημέρες αφού ήταν πλούσια σε φρούτα και λαχανικά.
• Οι χορτόπιτες, που έτρωγαν συχνά είναι πλούσιες σε αντιοξειδωτικά στοιχεία γιατί περιέχουν μια ποικιλία από λαχανικά, πράσα, σπανάκι, λάπατα και αρωματικά.
• Τα σπιτικά γλυκά του κουταλιού είναι πιο θρεπτικά και πιο υγιεινά από τα τυποιημένα γλυκά των πόλεων τα οποία περιέχουν συντηρητικά βλαβερά για την υγεία ειδικά όταν καταναλώνονται συχνά. 
• Ο καφές από ρεβυθόζουμο ή κριθαρόζουμο ήταν μια από τις πιο υγιεινές συνήθειες, που σήμερα δυστυχώς ακολουθούν μόνο όσοι κάνουν ομοιοπαθητική
• Και τέλος, αν και μπορεί να ακούγεται ακραίο, ο τραχανάς, η ζυμαρόπιτα και το κατσαμάκι που έτρωγαν κάποτε για πρωϊνό είναι ότι καλύτερο μπορεί να φάει κάποιος ακόμη και σήμερα αφού τα θρεπτικά τους στοιχεία είναι ασύγκριτα καλύτερα από αυτά που περιέχει μια τυρόπιτα του εμπορίου.

Αυτά είχαν να σας πω για τις διατροφικές συνήθειες των προγόνων μας οι οποίες συνήθειες αποτελούν το υπόβαθρο των συνταγών μας.

Ευχή μας, τώρα, είναι να μπει αυτό το βιβλιαράκι σε όλα τα σπίτια των δικών μας παντού όπου υπάρχουν μεγαλοχωρίτες και βεβαίως να το αποκτήσουν οι νεώτεροι. Επίσης όμως ευχόμαστε να μπει και στα ράφια των επαγγελματιών με την ελπίδα ότι θα εμπλουτίσουν τον κατάλογό τους και με φαγάκια παραδοσιακά. Και αναφέρομαι όχι μόνο στα εστιατόρια αλλά και στους ξενώνες. 

Βάλτε στον πάγκο του πρωϊνού ένα καλάθι με μήλα, μια πιατέλα με ζυμαρόπιτα ή κατσαμάκι που γίνονται πανεύκολα, ζυμωτό ψωμί, σπιτικό κέικ, ντόπιο μέλι και μαρμελάδα κράνι και το χειμώνα βράστε στους ξένους σας τραχανά και τσάι του βουνού.

Πιστέψτε με κάτι θα αλλάξει.

Σας ευχαριστώ πολύ.»

Κική Τριανταφύλλη

Πρωτομαγιά στο αμπέλι

Η μπουγάτσα της Πρωτομαγιάς

«Στα μέρη μας Πρωτομαγιά δεν γίνεται χωρίς μπουγάτσα «, μου είπε η φίλη μου όταν τη ρώτησα «τι είναι αυτό». Αυτό,  λοιπόν, είναι ένα εξαιρετικό, γλυκό ψωμί με πετιμέζι αρωματισμένο με μπαχαρικά (τη συνταγή θα σας την πω μόλις την πάρω από τη μάνα της – είπα, μέρα γιορτή να μην κάθομαι να γράφω αλλά να γιορτάσω μαζί με τους υπόλοιπους στη φύση) που στην Πελοπόννησο το λένε μπουγάτσα και δεν έχει καμμιά σχέση με την άλλη που ξέρουμε όλοι (;)με το φύλλο και την κρέμα (γλυκειά ή αλμυρή).

Μαγιάτικο στεφάνι

Οι προετοιμασίες στο κτήμα των φίλων μου στο Μαλανδρένι είχανε αρχίσει από την προηγούμενη μέρα. Οι καλεσμένοι (καμμιά ογδονταριά Ελληνες οι περισσότεροι, μα εντόπισα ανάμεσά μας και Γάλλους και Γερμανούς και Αμερικανούς εγκατεστημένους εδώ και χρόνια στην περιοχή)  ήρθανε στο αμπέλι ανήμερα, καταφθάνε με τα δώρα τους σιγά σιγά – από νωρίς το πρωί μέχρι και την ώρα του φαγητού.  Κι ενώ τα παιδάκια παίζανε, τα κορίτσια μαζεύανε λουλούδια και φιάχνανε στεφάνια, οι γυναίκες κόβανε τις σαλάτες και στρώνανε τα τραπέζια και οι άντρες ετοιμάζανε το φαγητό.  Από νωρίς στήθηκε το καζάνι για τό βραστό (γίδα), το κοντοσούβλι (χοιρινό) μπήκε στα κάρβουνα, άλλοι ξαφρίζανε με τη σειρά το ζουμί και άλλοι κάνανε βόλτες (για …εισπνοές) γύρω από τη σούβλα.

Ή γίδα βράζει και το κοντοσούβλι ψήνεται

Ηρθανε και τα όργανα.  Να το νταούλι να και το κλαρίνο. Χρόνια είχα να τα ακούσω -από παιδί- τα δύο μαζί  και ο ήχος τους  με συγκίνησε πάρα πολύ. Μόνο το σαντούρι έλειπε και ο ευγενικός του ήχος (όσοι ξέρουν και θυμούνται τα Μεγαλοχωρίτικα πανηγύρια θα καταλάβουν τι εννοώ).

Αρχίσανε τα όργανα

Ο οικοδεσπότης μας  είχε  ανοίξει (μόλις την προηγούμενη μέρα και με τα χέρια του, παρακαλώ) ένα μονοπάτι στην άκρη του κτήματος μέσα στα άγρια. Πήγαμε όλοι μαζί να δούμε το μέρος που θα βάλει τα μελίσσια του.  Μπροστά πήγαινε ο κόσμος τραγουδώντας (βιολογικοί καλλιεργητές, έμποροι και καταναλωτές οργανικών προϊόντων οι περισσότεροι) και πίσω τα όργανα να κρατάνε το ρυθμό.

Γυρνώντας από το "μονοπάτι του μελιού"

Κι αφού βαφτίστηκε το κανούργιο μονοπάτι με γέλια και τραγούδια (να σας αποκαλύψω εδώ ότι υπήρξε μια διαφωνία ως προς το όνομα. Αναρωτιόντουσαν, να το βγάλουν «μονοπάτι του μελιού» αφού οδηγεί στο σημείο που θα εγκατασταθούν τα μελίσσια ή «μονοπάτι των μουρλών»; Αφού μόνο «μουρλός» μπορείς να είσαι για να κάνεις  αυτή τη δουλειά σήμερα. Ή μήπως ο «μουρλός» που σκύβει με σεβασμό μπροστά στη φύση, νιώθει κομμάτι της και δεν την βιάζει ούτε παραβιάζει τον κύκλο της ζωής είναι μάλλον ο «γνωστικός»; Θα δείξει…) γυρίσαμε και στρωθήκαμε στο φαγητό.

Βγήκανε οι πρώτοι μεζέδες από το καζάνι με τη γίδα, αρτήθηκαν με αλάτι χοντρό, ρίγανη και φρεσκοτριμένο πιπέρι, κόπηκαν και κομμάτια από τη σούβλα με το χοιρινό.

Το φαγοπότι άρχισε. Ηρθανε σε λίγο από το φούρνο και τα ταψιά με τη γουρουνοπούλα (αναρωτιέμαι, γίνεται άραγε γλέντι κάτω από τ’ αυλάκι χωρίς πέτσα χοιρινή;  Αν ξέρει κανείς ας μου το πει). Το θέαμα δεν είναι του γούστου μου (είτε μπρούμητα είτε πλαγιαστή στο ταψί  η ψημένη γουρνοπούλα με ανατριχιάζει), ούτε μου επιτρέπεται πλέον (για λόγους υγείας) να  γεύομαι το κρέας της, από τους αναστεναγμούς όμως των υπόλοιπων καλεσμένων κατάλαβα ότι είχε ψηθεί εξαιρετικά. (Κρίνετε μόνοι σας)

Ενα μπούτι μα τι μπούτι

Και αφού φάγαμε και ήπιαμε (τσίπουρα και κρασί βιολογικό) αρχίσανε -πάλι- τα όργανα, ξεκίνησε και ο χορός.

Ενας αητός καθότανε στον ήλιο και λιαζότανε

Δεν έμεινα μέχρι το βράδυ. Το απόγευμα και πριν βγούνε τα γλυκά (ήρθανε μπόλικα, παραδοσιακά και μη) έφυγα από το πανηγύρι. Είμαι άνθρωπος της πόλης (και ακόμα «χειρότερα» της ενημέρωσης και λέω χειρότερα γιατί η τόσο μεγάλη «κατανάλωση» που συμβαίνει και στο πεδίο της ενημέρωσης, κατά τη γνώμη μου δεν ωφελεί, αναρωτιέμαι κιόλας είναι αυτό που ακούμε και βλέπουμε ενημέρωση ή μήπως έχουμε ξεφύγει τελείως;), ήθελα να μάθω τα νέα και τις εξελίξεις μα εκεί πάνω στο βουνό δεν υπήρχε ούτε ραδιόφωνο ούτε τηλεόραση. Όλοι ξέρανε τι τρέχει αλλά κανένας  δεν ήθελε να συζητήσει για πολύ ούτε να χαλάσει αυτή τη μοναδική ιεροτελεστία της άνοιξης. Μήπως είχανε δίκιο; Λίγες μόνο κουβέντες γινόντουσαν από δω κι από κει -ψιθυριστά και σε μικρές παρέες των δύο ή των τριών- και άκουσα -σοφά πράγματα δε λέω- που μ’ευχαριστήσανε  σχετικά με τον τρόπο που οι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζουν την σημερινή κατάστασή μας και το χάλι μας.

Ευχήθηκα με την καρδιά μου του χρόνου νάμαστε καλά να γιορτάσουμε και πάλι την Πρωτομαγιά στο αμπέλι, να στρώσουμε τα τραπέζια κάτω από τις ελιές, να τραγουδήσουμε  και να χορέψουμε.   

«Φεύγεις πάνω στο καλύτερο», μου είπε η οικοδέσποινα, «ένα διάλλειμα κάναμε, τώρα αρχίζει το γλέντι». Εκείνη την ώρα, ένας φίλος της οικογένειας -Κρητικός- άρχισε να φιάχνει γαμοπίλαφο με το ζουμί της αίγας (η γίδα που λέγαμε ότι έβραζε στο καζάνι). Είχε φέρει μαζί του κι ένα σφαχτό -κατσίκι- που του είχε στείλει ο γιος του -κτηνοτρόφος- από την Κρήτη και ετοιμαζόταν να το κάνει αντικριστό. Θα τρώγανε και θα πίνανε μέχρι αργά το βράδυ, η μέρα ήταν καταπληκτική και η νύχτα ακόμα καλύτερη για γλέντια, έκανε ζέστη είχε και φεγγάρι που θα φώτιζε από ψηλά τον Αργολικό κάμπο. Εφυγα συγκινημένη. Αυτό το -απρόβλεπτο για μένα- πανηγύρι ήταν σα να με είχε διακτινίσει δεκαετίες πίσω στα παιδικά μου χρόνια. Είμαστε φτωχοί τότε (σε σχέση με τα αγαθά που έχουμε σήμερα) αλλά θυμάμαι την -ευρύτερη- οικογένειά μου να οργανώνει τέτοια γλέντια στην εξοχή.

Καλό μήνα, και του χρόνου, παιδιά.

Η σύγχρονη οικογένεια και οι μορφές της

Οι Μεγαλοχωρίτες του νομού Ευρυτανίας, έχουμε ένα σύνδεσμο –λέγεται «Αγία Παρασκευή»- που δημιουργήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1870 και από τότε λειτουργεί ανελλιπώς (σχετικά θα σας γράψω άλλη φορά). Επίσης, εκδίδουμε ένα περιοδικό (2 φορές το χρόνο), τη «Φωνή του Μεγάλου Χωριού» και πρόσφατα έχουμε φιάξει μια ιστοσελίδα στη διεύθυνση: http://www.smap.gr/.  Με τα μέσα δηλαδή που μας προσφέρει η τεχνολογία αλλά και με τις δραστηριότητές μας από κοινού προσπαθούμε  να διατηρήσουμε ζωντανή την επαφή μεταξύ μας.

 Την προηγούμενη εβδομάδα, λοιπόν, στις 17.02.2010 είχαμε μια εκδήλωση στην Αθήνα (ήρθαν μόνο γυναίκες και ένας γέρος κύριος – προσωπικά διαφωνώ με διαχωρισμούς φύλου αλλά όχι με διαχωρισμούς δραστηριοτήτων, με λίγια λόγια όποια/ος θέλει ας κάνει ότι θέλει στον ελεύθερο χρόνο του) στο ξενοδοχείο  «Τιτάνια όπου μίλησα με θέμα: «Εικόνες της Σύγχρονης Οικογένειας».

 Αυτή την ομιλία μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω:

Μια και το θέμα μας είναι εικόνες από τη σημερινή ελληνική οικογένεια, είπα να ξεκινήσω με μερικές από το δικό μου περιβάλλον.

Το περασμένο φθινόπωρο πήγαμε στο γάμο ενός νεαρού συναδέλφου που έγινε με παπά και με κουμπάρο στην εκκλησία. Η νύφη, πολύ όμορφη όπως όλες οι νύφες άλλωστε, ήταν έγκυος αλλά δεν προσπάθησε να κρύψει την κοιλίτσα της, ίσα ίσα με το εφαρμοστό νυφικό της την πρόβαλε και την ανέδειξε. Στο πάρτι που ακολούθησε έδωσε το παρών και ένα ζευγάρι –ανύπαντρο- ομοφυλόφιλων ανδρών, ένα ζευγάρι που μόλις είχε  κάνει πολιτικό γάμο, κάποιοι που έλεγαν ότι είχαν αποφασίσει να κάνουν γάμο και βαφτίσια μαζί και άλλοι που παντρεύτηκαν με παρανυφάκι την κορούλα της νύφης από τον προηγούμενο γάμο της.

 Αυτές τις εικόνες των διαφορετικών μορφών γάμου μάλλον τις έχετε δει κι εσείς γύρω σας αφού πλέον δεν αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά.

 Πρόσφατες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η έννοια του γάμου σιγά-σιγά διαφοροποιείται. Μάλιστα, οι πιο προωθημένοι νέοι στην κλίμακα της κοινωνικής αλλαγής δεν χρησιμοποιούν καν τη λέξη σύζυγος, μιλάνε για συντρόφους και διαχωρίζουν το θεσμό του γάμου από την «ουσιαστική» σχέση η οποία, όπως λένε, δεν μπορεί να διασφαλιστεί από κανένα έξωθεν κανονιστικό καθεστώς. Με άλλα λόγια ούτε ο παπάς, ούτε ο δήμαρχος, ούτε ο συμβολαιογράφος μπορούν να σώσουν την κατάσταση όταν κάτι μέσα στη σχέση πάει στραβά.

 Η λέξη σύζυγος, που έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη σύζευξη, φέρνει στο νου την εικόνα δυο ανθρώπων οι οποίοι -ακριβώς όπως τα βόδια ή τα άλογα στο χωράφι- είναι αναγκασμένοι να κινούνται μαζί, χωρίς δυνατότητα αυτονόμησης και διαφοροποίησης.

 Αντίθετα, οι σύντροφοι καθορίζουν οι ίδιοι μεταξύ τους την απόσταση, τον τρόπο και το είδος της συναλλαγής τους, τους κοινούς στόχους και τον βαθμό ελευθερίας των κινήσεών τους. Δηλαδή, η κατάργηση του όρου σύζυγος από το λεξιλόγιό μας φαίνεται να είναι καθαρά συνδεδεμένη με τις νέες κατασκευές περί σχέσης και γάμου.

 Σήμερα τείνει επίσης να εξαφανιστεί η λέξη αρραβώνας. Οι νέοι, οι σύντροφοι (όπως είπαμε λίγο πριν) δεν αρραβωνιάζονται αλλά συζούν και συχνά κάνουν παιδιά πριν καν αποφασίσουν να παντρευτούν. Μιλήστε σε κάποιο νέο ζευγάρι για αρραβώνα. Το πιθανότερο είναι ότι θα τα χάσουν και θα σας κοιτάξουν περίεργα, με ύφος απορημένο και ίσως περιπαικτικό. Μπορεί βέβαια κάποιοι να ενδίδουν και να αρραβωνιάζονται για να μη χαλάσουν το χατίρι των γονιών, που θέλουν να επισημοποιηθεί ο δεσμός. Για τους ίδιους, όμως, η επισημοποίηση της σχέσης τους έχει γίνει σε χώρους ιδιωτικούς και σφραγίζεται με τη συμβίωση πριν από το γάμο, την οποία θεωρούν ως μια ουσιαστική περίοδο δοκιμασίας που θα δείξει αν έχουν κάνει καλή επιλογή συντρόφου.

 Έχετε προσέξει ότι έχουν αλλάξει και οι προσκλήσεις του γάμου; Δεν προσκαλούν πια οι γονείς στους γάμους που ενώνουν δυο οικογένειες, αλλά μας προσκαλούν δυο νέοι άνθρωποι να μοιραστούμε τη χαρά τους που αποφάσισαν να ενώσουν τις ζωές τους. Άσχετα αν τρέμει η ψυχή τους και αν την παραμονή του γάμου τους συμβεί να τραγουδάνε μαζί με τον Μαχαιρίτσα:

               …Αυτό δεν είναι αγάπη, είναι ένας μικρός τιτανικός και θα είναι θαύμα αν σωθούμε.

 Πράγματι, η σχέση του ζευγαριού γίνεται όλο και πιο εύθραυστη, όλο και περισσότεροι γάμοι καταλήγουν σε τιτανικούς. Οι σαρωτικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της σύγχρονης ζωής βάλουν ανελέητα τον πυρήνα της οικογένειας. Τίποτα, από όλα όσα μάθαμε να βλέπουμε σαν βασικά συστατικά του γάμου, δεν έμεινε άθικτο. Τα πάντα είναι προς αναθεώρηση, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για σταθερά σημεία αναφοράς. Τα βασικά στηρίγματα της σχέσης του ζευγαριού γκρεμίζονται ένα-ένα. Αφήνουν πίσω τους τεράστια κενά που σε αυτή τη φάση δεν είναι δυνατό να αναπληρωθούν, αφού ακόμα δεν έχει συντελεστεί η αποδόμηση που απαιτείται για τη δημιουργία νέων μορφών συμβίωσης, με προδιαγραφές που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του μεταμοντέρνου τρόπου ζωής.

 Ας ξαναγυρίσουμε όμως στη νοηματική εξέλιξη της γλώσσας μας σε ό,τι αφορά στη σχέση του ζευγαριού.

Η δασκάλα μου, ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Χάρις Κατάκη, συγγραφέας του βιβλίου «Οι τρεις ταυτότητες της ελληνικής οικογένειας»  αναφέρει:

«…γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ΄80, όταν ρωτούσαμε τα ζευγάρια που ζούσαν σε παραδοσιακό πλαίσιο «πώς εσείς οι δυο γνωριστήκατε και συνδεθήκατε», παίρναμε την απάντηση «ήταν τυχερό» –πράγμα που το ακούμε ακόμα, καμιά φορά. Η απάντηση αυτή εκφράζει τις παραδοσιακές αντιλήψεις για το είδος του γάμου που αφήσαμε πίσω μας. Κάτω από εκείνες τις συνθήκες, δεν υπήρχαν περιθώρια για προσωπικές επιλογές. Άλλωστε, αν θυμάστε, τη λέξη «τυχερό» τη χρησιμοποιούσαμε ως συνώνυμο του γάμου.»

 Στην έρευνα της Κατάκη την ίδια περίοδο τα ζευγάρια της Αθήνας απαντούσαν στην ίδια ερώτηση, σχεδόν χωρίς εξαίρεση, «ήταν τυχαίο». Το τυχαίο φαίνεται να εκφράζει μια αίσθηση ασάφειας, δηλώνει δηλαδή την αδυναμία των ζευγαριών να εντοπίσουν τα κριτήρια της επιλογής τους.  Δέκα χρόνια αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, το τυχαίο μειώνεται, καθώς τα ζευγάρια αρχίζουν να αναφέρονται έστω και ασαφώς σε κάποια κριτήρια για την επιλογή του συντρόφου, όπως ευαίσθητος, ειλικρινής, ανοικτός συναισθηματικά, κριτίρια συνεπή με την έμφαση που δίνεται πλέον στην ουσιαστική σχέση. Απέχουμε πια παρασάγγας από την αντίληψη του ιδανικού  άνδρα, όπως κουβαλητής, καλός οικογενειάρχης ή αντίστοιχα για την ιδανική γυναίκα τίμια, νοικοκυρά, οικονόμα, που στο παρελθόν θα αποτελούσαν ασφαλώς ιδανικούς συζύγους.

 Σήμερα έχουμε προχωρήσει ακόμη πιο πέρα. Τελευταία ακούμε όλο και πιο συχνά ότι «τίποτα δεν είναι τυχαίο». Δηλαδή από το «όλα είναι τυχερά ή όλα είναι τυχαία, άρα εγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτε για να καθορίσω τη μοίρα μου», οδηγηθήκαμε σ’αυτή τη νέα –νοητική- κατασκευή που σηματοδοτεί την αρχή μιας συγκλονιστικής και ευοίωνης ανατροπής. Είναι σα να παραδεχόμαστε ότι η πολυπλοκότητα δεν είναι συνώνυμη του χάους.

Αυτό το «τίποτε δεν είναι τυχαίο» φαίνεται να δηλώνει ότι υπάρχουν απαντήσεις έστω και αν δεν μπορούμε να τις εντοπίσουμε.

 Μέσα από το βομβαρδισμό των πληροφοριών και των κάθε είδους συνταγών, στην Ελλάδα σήμερα είναι εντυπωσιακό το πόσοι θυμούνται και αναφέρονται στην ρήση του Κοέλλο: «Όταν αποφασίσεις κάτι όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να το πετύχεις». Είναι σα να λέμε ότι δεν είμαστε έρμαια της τύχης και των συνθηκών, ότι μπορούμε εμείς, αν το αποφασίσουμε, να πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας και να καθορίσουμε τη μοίρα μας.

 Παρόλο ότι δυσκολευόμαστε να ξεδιαλύνουμε τα θετικά από τα αρνητικά στοιχεία της τόσο φορτισμένης οικογενειακής συμβίωσης (ας μην υποτιμάμε το γεγονός ότι μέσα στις οικογένειες μπορεί για παράδειγμα να υπάρχει ακόμη και καλά κρυμένη βία και κακοποίηση) νομίζω ότι θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι η οικογένεια μας προσφέρει μια ασφάλεια που δύσκολα μπορούμε να αντικαταστήσουμε στον ταραγμένο σημερινό κόσμο μας. Η οικογένεια μας έχει γλιτώσει και εξακολουθεί να μας γλιτώνει από πολλά δεινά της εποχής, όπως μοναξιά και κοινωνική απομόνωση, προσφέροντας πολλά ψυχοκοινωνικά στηρίγματα, ακόμη και καλή υγεία.

 Εδώ θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση.

Θα έχετε ακούσει για τις στατιστικές που δείχνουν ότι υπερέχουμε από άλλες δυτικές κοινωνίες στην καλή υγεία και τη μακροβιότητα. Άραγε, είναι αρκετό το λαδάκι μας –θεωρείται όπως ξέρετε ο ακρογωνιαίος λίθος της Μεσογειακής διατροφής- για να εξηγήσουμε το αισιόδοξο συμπέρασμα αυτών των ερευνών;  

Πέρισυ ήρθε στην Ελλάδα για μια ομιλία, ο δρ Ντανιελ Ζίγκελ, Αμερικανός παιδοψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής και ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους νευροεπιστήμονες που συνδέουν το γονίδιο με το περιβάλλον και ειδικά τις ανθρώπινες σχέσεις. Στη μοναδική συνέντευξη που έδωσε εδώ και είχα την τιμή να την κάνω εγώ τον ρώτησα: «Τι θα συμβουλεύατε τους Έλληνες για το ευζην τους;».

Σας μεταφέρω την απάντησή του αυτολεξεί: «Δεν μου είναι οικείος ο τρόπος της οικογενειακής ζωής των ελλήνων, έχω ακούσει όμως ότι υπάρχει ένα εκτεταμένο οικογενειακό δίκτυο με στενές σχέσεις πράγμα που θεωρώ εξαιρετικό. Εχω ακούσει, επίσης, ότι στην Ελλάδα, όπως και στις υπόλοιπες Μεσογειακές χώρες υπάρχουν πολύ χαμηλά ποσοστά ψυχικών παθήσεων, πράγμα που θεωρούμε ότι οφείλεται στην οικογενειακή ζωή και την κουλτούρα αυτών των οικογενειών και όχι στον καλό καιρό και τις ομορφιές της Μεσογείου. Αυτό συμφωνεί με έρευνες σε πληθυσμούς με άλλες πολιτισμικές αξίες που δείχνουν ότι όσο περισσότερες κοινωνικές σχέσεις έχεις τόσο πιο υγιής είσαι. Στις ΗΠΑ π.χ. υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που έχουν αποσυνδεθεί, δεν έχουν ούτε οικογενειακές σχέσεις ούτε ένα εκτεταμένο κοινωνικό δίκτυο που θα μπορούσε να τους υποστηρίξει. Είναι λοιπόν πάρα πολύ σημαντικό για όλους μας να μένουμε συνδεδεμένοι, να σχετιζόμαστε με άλλους ανθρώπους σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.

Η μακροβιότητα και η καλή υγεία, ψυχική και σωματική, μας χαρακτήριζαν ανέκαθεν εμάς τους Ευρυτάνες. Μέχρι τώρα τα αποδίδαμε κυρίως στο ανθεκτικό μας γονίδιο, στον καθαρό αέρα και στην υγιεινή διατροφή των προγόνων μας. Μήπως, όμως, θα ήταν σκόπιμο να ψάξουμε και σε ευρήματα που αφορούν σε πολιτισμικές και οικογενειακές καταβολές, στις αντιλήψεις και τα βιώματά μας που μπορεί να παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη διατήρηση της καλής μας υγείας; Ίσως έτσι μπορέσουμε να βρούμε και τους τρόπους για να διατηρήσουμε όσα μας βοηθούν να ζούμε καλά –όχι απλά να επιβιώνουμε- και να αναθεωρήσουμε όσα πρέπει να αφήσουμε πίσω.

Κλείνω λοιπόν την παρένθεση και συνεχίζω.

 Οι αλλαγές που συντελέστηκαν στη σύγχρονη κοινωνία ήταν τόσο ραγδαίες τα τελευταία 20 χρόνια, ώστε, μέχρι να παρατηρήσουμε ένα φαινόμενο, αυτό χάνει την επικαιρότητά του και χρειάζεται να εστιάσει κανείς σε ένα άλλο που εντωμεταξεί έχει πάρει την θέση που είχε το προηγούμενο. Δηλαδή, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, τα καινοτομικά και τα πρωτοφανή γίνονται καθημερινά και συνηθισμένα.

Στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, μόλις μια δεκαετία μετά την κυκλοφορία του βιβλίου: «Οι τρεις Ταυτότητες της Ελληνικής Οικογένειας» το σκηνικό είχε αλλάξει τόσο πολύ ώστε, ώστε στην όγδοη έκδοση η συγγραφέας χρειάστηκε να προσθέσει ένα κεφάλαιο στο οποίο προσπάθησε να δείξει τις αλλαγές που είχαν εντωμεταξεί συντελεστεί.

 Από τα καημένα τα κορίτσια των ελληνικών έργων της δεκαετίας του ’60, «που σαν χαμένα θα σταθούν στην εκκλησιά και ούτε λόγος πια γι’ αυτά», όπως τραγουδούσε τότε ο Διονύσης Σαββόπουλος, στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, στις τηλεοπτικές σειρές, οι ηρωίδες ενσάρκωναν τη γυναίκα που έχει αποφασίσει να σπάσει τα δεσμά της με τα ξεπερασμένα πρότυπα.  

Το τραγούδι της Λίνας Νικολακοπούλου εκφράζει μελωδικά αυτές τις κατακτήσεις και υπερβάσεις της γυναίκας. Η Δήμητρα Γαλάνη τραγουδάει :

 Εγώ μιλάω για δύναμη, της αγάπης  ισοδύναμη

και ζητάω προτεραιότητα φύση, θέση και ιδιότητα

Μα εγώ μιλάω για δύναμη με την ελπίδα ισοδύναμη

και γυρνάω στην αθωότητα την παλιά μου την ταυτότητα

 Οι αντιστροφές, οι ανατροπές και οι ανακατατάξεις σε ό,τι αφορά τη γυναικεία και την ανδρική ταυτότητα και φυσικά τη σχέση του ζευγαριού, είναι τόσο καθοριστικές που πραγματικά φέρνουν ίλιγγο.

 Θέλετε να σας δώσω το στίγμα της οικογένειας σήμερα;

 Στη Δύση, το 50% των πρώτων γάμων καταλήγει σε διάλυση, ενώ το ποσοστό των ατόμων που παντρεύονται ξανά φτάνει το 67%.  Άνδρες και γυναίκες δοκιμάζουν και δοκιμάζονται, αποτυγχάνουν και προσπαθούν ξανά και ξανά. Ψάχνουν κοντά και μακριά σε ολόκληρο τον πλανήτη και στον κυβερνοχώρο, συνδέονται με συντρόφους από άλλες κουλτούρες, ακόμη και από άλλες φυλές. Γίνονται γάμοι, διαζύγια, δεύτεροι και τρίτοι γάμοι, παιδιά με διαφορετικούς συντρόφους, μέσω υιοθεσίας και εξωσωματικής γονιμοποίησης.  Το μωσαϊκό των σύγχρονων οικογενειών περιλαμβάνει κάθε δυνατή παραλλαγή και ατελείωτους συνδυασμούς. Είναι τόσο βαθιά η μεταμόρφωση της οικογενειακής ζωής, που μοιάζει να χρειαζόμαστε έναν πιο ευρύ και περιεκτικό όρο για να περιγράψουμε τις νέες μορφές συμβίωσης με τις ατελείωτες παραλλαγές της.

 Παρά τις συνεχείς μεταμορφώσεις, πάντως και τους κλυδωνισμούς των τελευταίων δεκαετιών, η ευρεία οικογένεια παραμένει το διαχρονικό κουκούλι που εξακολουθεί να μας διοχετεύει ασφάλεια, ευρηματικότητα και δυναμισμό.

 Μόνο που ολόκληρο το οικοδόμημα έχει αλλάξει μορφή. Η ευρεία οικογένεια δεν περικλείει  μόνο την συμβίωση των σογιών που ξέραμε.

 Σύμφωνα με τη Λουκία Μουσούρου, ομότιμη καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, η οποία  -όπως και η Χάρις Κατάκη- ανήκει στους συστηματικούς αναλυτές της ελληνικής οικογένειας, η σημαντικότερη εξέλιξη στις μέρες μας είναι ότι ο θεσμός της οικογένειας εμφανίζεται κάτω από διαφορετικές μορφές: «Πρέπει να καταλάβουμε, λέει η Μουσούρου,  ότι η οικογένεια δεν είναι ένα συγκεκριμένο σχήμα, αλλά ένα σύνολο από σχέσεις.  Σχέσεις οικειότητας, αμοιβαιότητας, αγάπης κ.λπ. Αυτές οι σχέσεις δεν δημιουργούνται και δεν διατηρούνται μόνο μέσα σε ένα σχήμα. Επομένως αν θέλουμε να στηρίξουμε την οικογένεια, θα πρέπει να στηρίζουμε όλα τα σχήματα που λαμβάνει στις μέρες μας»

 Στις αρχές του νέου αιώνα στο κονάκι ή στο κάστρο–πείτε το όπως θέλετε- της ευρείας οικογένειας, συνωστίζονται οι σύγχρονες πολυπρόσωπες, πολύχρωμες και περίπλοκες μεικτές οικογένειες της μεταμοντέρνας εποχής.

 Τα δύο πιο συχνά σχήματα ή μορφές οικογένειας, που φαίνεται από τα στοιχεία να έχουν αυξητική τάση στην Ελλάδα είναι οι μονογονεϊκές και οι «ανασυσταμένες» ή μεικτές οικογένειες. 

Οι γεννήσεις εκτός γάμου αυξάνονται στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, παρόλο ότι ακόμα εξακολουθούν να είναι πολύ λιγότερες από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αντίθετα οι μεικτές οικογένειες αναδεικνύονται, σε χρόνο ρεκόρ, ως η κυρίαρχη μορφή οικογένειας. Στατιστικές μελέτες δείχνουν ότι  μέχρι το 1987, το 33% του παγκόσμιου πληθυσμού αποτελούσε μέλος μιας μεικτής οικογένειας. Το ένα τρίτο του συνόλου των παιδιών, θα αποτελέσει μέλος μιας μεικτής οικογένειας πριν την ολοκλήρωση της εφηβείας τους.

 Η ανάδυση νέων μορφών συμβίωσης μας υποχρεώνει να ζήσουμε κάτω από συνθήκες ανομοιογένειας και αστάθειας. Παράλληλα για την εύρυθμη λειτουργία των συστημάτων, απαιτείται εσωτερική συγκρότηση και αποτελεσματική επικοινωνία  –δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

           Τι θα μπορούσε όμως να κρατήσει καλύτερα τη συνοχή μιας εύθραυστης ισορροπίας από την ύπαρξη ενός παιδιού;

          Οι αντιλήψεις και οι επιλογές των ζευγαριών ως προς τα παιδιά έχουν αλλάξει επίσης. Παλιότερα οι  άνθρωποι λέγανε ότι παντρεύονται για να κάνουν παιδιά, να τα μεγαλώσουν, να τα κάνουν χρήσιμους ανθρώπους της κοινωνίας. Η δημιουργία οικογένειας δηλαδή είχε σκοπό την οικονομική και βιολογική επιβίωση των ανθρώπων και τα παιδιά στήριζαν το θεσμό. Στις σημερινές οικογένειες, όμως, το παιδί στηρίζει τη συνοχή, την επικοινωνία και την κάλυψη συναισθηματικών αναγκών.

           Μια άλλη εντυπωσιακή ένδειξη της αντιστροφής στα μοτίβα της σχέσης του ζευγαριού είναι ότι ενώ παλιότερα οι γυναίκες ήταν αυτές που πήγαιναν μόνες τους σε συμβούλους, ψυχολόγους, ψυχοθεραπευτές για να σώσουν το γάμο τους, πολύ πρόσφατα άρχισαν να προηγούνται οι άνδρες στη θεραπεία. Είναι οι άνδρες, που βρέθηκαν αντιμέτωποι με γυναίκες αποφασισμένες να συνεχίσουν την πορεία τους μόνες τους ή μαζί με τα παιδιά τους. Σήμερα, όλο και περισσότεροι άνδρες αποφασίζουν να πετάξουν την πανοπλία που δεν τους προστατεύει από τον εαυτό τους και που διαιωνίζει την απομόνωσή τους. Μέσα στο πεδίο των οικογενειακών σχέσεων, αρχίζουν να διεκδικούν τη θέση τους ως σύντροφοι και πατεράδες. Αλλά και μετά από ένα διαζύγιο, όλο και πιο συχνά διεκδικούν και αναλαμβάνουν ενεργά το ρόλο του γονιού, προσφέροντας φροντίδα, τρυφερότητα και καθοδήγηση  στα παιδιά τους.

 Από την άλλη πλευρά, αρχίζουμε να παρατηρούμε ότι και οι γυναίκες βλέπουν αλλιώς τα πράγματα. Σήμερα είναι πιο έτοιμες να δεχθούν ότι οι ίδιες συνέβαλαν στο να είναι απών ο πατέρας, με το να φορτώνονται όλο το βάρος των ευθυνών για την οικογένεια και μετά να κατηγορούν τον πατέρα ότι δε συμμετέχει στο μεγάλωμα των παιδιών.

 Ας ελπίσουμε ότι η οικογένεια, το διαχρονικό μας καταφύγιο, θα αντέξει τους συνεχιζόμενους τριγμούς.

Και ίσως, οι τραγικές εικόνες παιδιών που γίνονται θύματα του φανατισμού, της σύγχυσης, της ασυνειδησίας ατόμων και ομάδων σε όλο τον πλανήτη (θα σας θυμήσω το τελευταίο κρούσμα παιδιών από την Αϊτή που κάποιοι προσπαθούν να τα βγάλουν παράνομα και χωρίς χαρτιά από τη χώρα τους μέσα στην αναμπουμπουλα του καταστροφικού σεισμού) να αποτελούν ισχυρά φορτισμένα ερεθίσματα, που πυροδοτούν γόνιμους προβληματισμούς και ανοίγουν το δρόμο για την αναζήτηση νέων προδιαγραφών για τη συμβίωση, τόσο σε κοντινά όσο και σε μακρινά πλάνα.

 Για να συνοψίσουμε λοιπόν:

1)      Η οικογένεια αλλάζει μορφή, παραμένει όμως το προστατευτικό «κουκούλι» που παρέχει ασφάλεια στα μέλη της, τα οποία δεν συνδέονται αναγκαστικά με δεσμούς αίματος μεταξύ τους, αλλά κυρίως με συναισθηματικούς δεσμούς. 

2)      Ο άνδρας-«κολόνα» του σπιτιού κάποτε έχει γκρεμιστεί. Η γυναίκα, που άλλοτε ήταν πλήρως εξαρτώμενη από εκείνον μπορεί πλέον να ζήσει αυτόνομα -για αυτό και δεν χρειάζεται να είναι π.χ. καλή νοικοκυρά.

3)      Οι άνθρωποι συμβιώνουν πριν παντρευτούν, χωρίς να προηγηθεί αρραβώνας, παντρεύονται δύσκολα και σε μεγαλύτερη ηλικία, χωρίζουν ευκολότερα, ξαναπαντρεύονται ή συνάπτουν νέες σχέσεις (ελεύθερες ή θεσμοθετημένες, με τελευταία εξέλιξη το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, που αναγνωρίζει νομοθετικά τη σχέση ετερόφυλων ζευγαριών).

4)   Οι μικτές οικογένειες αναδεικνύονται σε κυρίαρχη μορφή οικογένειας διεθνώς, και η  Ελλάδα όσο και αν επιμένει στην παράδοση, μάλλον δεν θα αποτελέσει εξαίρεση. Ετσι, η φράση «Αγάπη μου, το παιδί σου και το παιδί μου τσακώνονται με το παιδί μας» μπορεί να σας ακούγεται υπερβολική απόψε, έχει όμως ήδη αρχίσει να ακούγεται γύρω μας και φαίνεται ότι θα ακούγεται όλο και πιο συχνά στο μέλλον.

Τέλος η  ισχυρότερη αλλαγή της εποχής μας είναι ο θεμελιώδης ρόλος των παιδιών. Τα παιδιά δεν γεννιούνται πλέον για την βιολογική και οικονομική επιβίωση των γονιών τους αλλά για τη συνοχή, την επικοινωνία και τη συναισθηματική τους κάλυψη. Είναι ο συνεκτικός κρίκος της ελληνικής οικογένειας και για χάρη τους οι άνθρωποι παντρεύονται και μένουν μαζί.

Διαβάζω σε νέα blogs

Οσοι κάνετε τον κόπο να μπαίνετε στα blogs μου θα έχετε παρατηρήσει ότι έχω καιρό να ανεβάσω κάτι καινούργιο. Πράγματι εδώ και καιρό αντί για γράψιμο είμαι στο ψάξιμο. Σας έχω όμως φρέσκα νέα… 

Θα τα διαβάσετε με ένα κλικ στο :

Νέα blogs

Φεβρουαρίου 21, 2010 από kikitri |

Πολιτική βία, φόβος, ελπίδες και απελπισίες

Η Άννα ήρθε την Πέμπτη το μεσημέρι στο γραφείο τη στιγμή ακριβώς που συζητάγαμε για τα αυγά που είχαν πέσει το προηγούμενο βράδυ στη Νομική. Ηταν ταραγμένη αν και cool όπως πάντα. Μας τάπε περιληπτικά και από πρώτο χέρι αφού ήταν εκεί και πώς δεν μπόρεσε να κλείσει μάτι μετά όλη τη νύχτα. «Κάτσε και γράψτα» της λέω «Δεν ξέρω αν θέλω να γράψω κάτι γιαυτό» μου απαντάει. «Βρε παιδί μου όχι για την εφημερίδα για σένα γράψε για να τα βγάλεις από μέσα σου» Και την άλλη μέρα στο Facebook οι φίλοι της διαβάσαμε αυτό  το εξαιρετικό κείμενο.

Εκλαιγα και διάβαζα, διάβαζα και έκλαιγα. Διάβασέ το κι εσύ.

 

«Τετάρτη βράδυ πήγα να ακούσω τις ομιλίες των Μανδραβέλη, Ψυχογιού και Δαφέρμου στη Νομική Σχολή. Πρώτη φορά πήγαινα στο καινούργιο κτίριο, από τον πεζόδρομο της Μασσαλίας, αλλά και στο παλιό είχα πολλά χρόνια να πάω.

 Μόλις μπήκα στο αμφιθέατρο, μετάνιωσα. Έχω γκρίζα μαλλιά, κι εκεί μέσα είχε μόνο φοιτητές και φοιτήτριες, μέσος όρος ηλικία τα 20. Ντρεπόμουν όμως και να φύγω, ήμουνα στην πρώτη σειρά. Έμεινα.

Το θέμα ήταν η πολιτική βία.

Οι τρεις ομιλητές είχαν τις απόψεις τους ο καθένας, ο Μανδραβέλης μίλησε για τη γλωσσική σύγχυση που ξεχειλώνει την έννοια της βίας και κατά κάποιον τρόπο νομιμοποιεί κάθε είδους αναίτια βία σαν απάντηση σε αυτά που ονομάζονται βία.

Ο Ψυχογιός είπε ότι καλλιεργούμε υπερβολικά το θαυμασμό στη βία στην παιδεία και στις παραδόσεις μας. Και ο Δαφέρμος είπε ότι η βία είναι διάχυτη, υπάρχει ψυχολογική βία, εργατική βία, οικογενειακή βία κλπ, δηλαδή κατά κάποιο τρόπο έκανε περίπου αυτό που είχε υποστηρίξει ο Μανδραβέλης, ότι τα βαφτίζουμε όλα βία.

Ύστερα κουβέντιασαν με τα παιδιά, τα οποία βεβαίως ήταν ρομαντικά και αναφέρονταν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου με πολύ ενθουσιασμό. Ο Δαφέρμος είπε ότι το Πολυτεχνείο ήταν μια εντελώς ειρηνική εξέγερση σε βίαιες συνθήκες.

Ο Ψυχογιός προσπάθησε, όπως κάνει συχνά, να τους εξηγήσει ότι δεν πρέπει να το ζηλεύουν το Πολυτεχνείο και την έξαρσή του γιατί έγινε μετά από μια περίοδο μεγάλης καταπίεσης. Περνούσαμε άσχημα στη χούντα, είπε. Ναι, αλλά είχαμε ελπίδες, είπε ο Δαφέρμος πολύ χαμογελαστός, και τα παιδιά χειροκρότησαν.

Κι αυτό με πίκρανε, ίσως επειδή ήταν και ο γιος μου στο ακροατήριο. Αυτή η φράση και αυτή η αντίδραση πιστεύω ότι είναι στη βάση μιας παρεξήγησης που ερμηνεύει και όσα συνέβησαν σε λίγο.

Γιατί χειροκροτήσανε τα παιδιά; Δεν έχουν αυτά ελπίδες; Είχαμε εμείς περισσότερες;

Σκέφτηκα να σηκωθώ να πω ότι δεν είχαμε όλοι ελπίδες, ότι τώρα περνάνε καλύτερα, ότι εμείς πλήτταμε θανάσιμα, ότι δεν θέλαμε ψωμί κι ας φωνάζαμε Ψωμί Παιδεία Ελευθερία.–ψωμί υπήρχε- τους Ρολινγκ Στόουνς θέλαμε, τα ενδιαφέροντα πράγματα που συνέβαιναν στον κόσμο.

Κι ότι δεν ήταν και τόσο μη βίαιο το Πολυτεχνείο, γιατί είχαμε σπάσει ένα σωρό αντικείμενα, δεν είχαμε αφήσει πόδι σε καρέκλα ή τραπέζι. Τα σκεφτόμουνα, αλλά δεν μιλούσα, θυμόμουνα πόσο γκρίζα είναι τα μαλλιά μου και πόσο σαν τη μύγα μες στο γάλα ήμουνα εκεί μέσα.

Τότε περίπου μπήκανε μέσα οι τραμπούκοι, κάτι τύποι με μαύρα ρούχα και κράνη στο χέρι, κι άρχισαν να βρίζουν. Θέλουμε να διαβάσουμε ένα κείμενο, είπαν, έπιασαν το μικρόφωνο κι έλεγαν κάτι για εικοσάχρονα παιδιά που μπήκαν φυλακή, κι ότι έφταιγε ο Πάσχος.

Ξεφτίλες, λέγανε στα παιδιά, καλέσατε εδώ τον υπονομευτή του ασύλου! Δηλαδή κατηγορούσαν όλους εκεί μέσα για αυτό που έκαναν οι ίδιοι, γιατί αυτοί και καταργούσαν και υπονόμευαν το άσυλο.

Μερικοί νεαροί τους είπαν να περιμένουν τη σειρά τους να μιλήσουν. Κι ένα παιδί τυφλό άρχισε να ουρλιάζει: Γιατί το κάνετε αυτό; γιατί χαλάτε αυτή τη συζήτηση; Είχε τόση ένταση που με πήρανε τα κλάματα.

Ντρεπόμουνα να κλαίω έτσι στην πρώτη σειρά με τα γκρίζα μαλλιά μου, αλλά καλύτερα που έκλαιγα παρά να κατουριέμαι από φόβο.

Φοβήθηκα. Αυτό το φριχτό αίσθημα που σου σφίγγει χαμηλά την κοιλιά, κατουριέσαι πάνω σου, αυτό με είχε πιάσει στην αρχή. Αυτό ήθελαν κι εκείνοι. Να φοβηθούμε. Εντάξει λοιπόν, εγώ τουλάχιστον ανταποκρίθηκα. Ίσως επειδή δεν ήμουνα και στα νερά μου.

Τον αναγνώρισα το φόβο. Τον είχα ξανανιώσει πολλά χρόνια πριν, εκεί στη Νομική, Αθήνας και Θεσσαλονίκης, γιατί έμενα στην Αθήνα αλλά σπούδαζα στη Νομική Θεσσαλονίκης, και στα Πολυτεχνεία αμφοτέρων. Τότε που μας κυνηγούσαν οι μπάτσοι, επί χούντας..

Φοβόμουν πολύ. Μια μέρα είχα κοντέψει να κατουρηθώ από φόβο. Είχαμε πάρει ταξί για να το σκάσουμε από κάποιους που μας πλησίαζαν απειλητικά, και πόση αγωνία είχα μη μυρίσει ο ταξιτζής κάτι…

Αυτός ο φόβος λοιπόν. Τόσα χρόνια μετά, στο ίδιο μέρος κατά κάποιο τρόπο, με το ίδιο θέμα. Οι τύποι απείλησαν λοιπόν καμπόσο, μέχρι που πέταξαν αυγά στον Πάσχο, κι έφυγαν. Κι όταν είδα τα αυγά να πέφτουν, μαζί με το ξάφνιασμα και το σοκ, ένιωσα και ανακούφιση, αυτό ήταν λοιπόν, τέλος, γλιτώσαμε τα χειρότερα.

Σκουπίσαμε τον Πάσχο και τον πιάσανε αγκαζέ, ο Αλιβιζατος που ήταν σαν οικοδεσπότης συντετριμμένος, να τον πάνε όλοι μαζί σε μέρος ασφαλές. Δηλαδή, συγγνώμη, ποιο είναι το ασφαλές; Πού δεν έχει κράτος και εξουσία κάποια φασιστική ομάδα;

Μπουλούκι ανεβήκαμε τη Μασσαλίας, μπουλούκι πήγαμε στη Σόλωνος και μπήκαμε σε ένα μπαρ, και πίναμε και πίναμε, και δεν συνερχόμασταν. Ήπια τρία πορτό, κι έμεινα και κουβεντιάσαμε ώρες, αλλά παρόλ’ αυτά τη νύχτα έμεινα ξύπνια, δεν μπορούσε να μου περάσει η ταραχή.

Στριφογύριζα στο κρεβάτι και εκρήγνυνταν στο μυαλό μου φράσεις αγανάκτησης, και κυρίως η αίσθηση της αδικίας που επιφυλάσσει αυτή η χώρα σε ανθρώπους οι οποίοι κάνουν το έγκλημα να δημοσιεύουν κείμενα.

Να πασχίζουν για τη σκέψη, να βάζουν την τέχνη τους, τα δυνατά τους, και η ανταμοιβή, αυγά στα μούτρα. Να πρέπει να φοβούνται να μιλήσουν. Να πρέπει να είναι ήρωες για να μπορούν να γράφουν. Κι έχουμε Δημοκρατία υποτίθεται. Πρέπει να είμαστε ευτυχείς που δεν είναι οι τύποι καθεστώς επίσημο.

Ξαγρυπνούσα και μου έρχονταν στο μυαλό εικόνες από τις γιορτές της Πολεμικής Αρετής των Ελλήνων. Αυτά μας έβαζαν να κάνουμε στη χούντα. Τέτοια θεάματα τραγάνιζαν τα νιάτα μας. Ακούγαμε τραγούδια και μαθαίναμε για κινήματα στην Ευρώπη, την αμφισβήτηση των πάντων, ιδέες καινούργιες, ανατρεπτικές, συγκλονιστικές, κι εδώ είχαμε τον Πατακό.

Πώς να πείσουμε τα σημερινά παιδιά να μη νοσταλγούν τις εξεγέρσεις μας; Οι γονείς μας τα κατάφεραν καλύτερα. Τον πόλεμο που έζησαν κανείς δεν τον ζήλεψε, κι ας είχε πολλούς ηρωισμούς. Αλλά βλέπεις άλλη η γοητεία της επανάστασης. Τρομάρα μας. Πώς να εξηγήσουμε ότι χάσαμε τόσα πράγματα που δεν αναπληρώθηκαν με το Πολυτεχνείο.

Εγώ θα ήθελα να είμαι τώρα νέα. Να κάνω χορό, να μπορώ να διαβάζω και να ακούω ό,τι θέλω, να ντύνομαι όπως θέλω, να πηγαίνω σε μικτό σχολείο, να ξέρω ανθρώπους από την Αφρική και την Ασία.

Να ταξιδεύω, να πηγαίνω Εράσμους, να μαθαίνω ξένες γλώσσες, να ψάχνομαι, να γνωρίζω παρέες από το Ίντερνετ, να μη φοβάμαι μήπως πέσω σε χαφιέδες που θα με προδώσουν και θα με καλέσει ο ασφαλίτης να με χτυπήσει και να με βιάσει.

Να μην ασχολούμαι όπως τότε με την πολιτική, από απελπισία. Απελπισία είχαμε, όχι ελπίδα, γιατί δεν τα λες όλα κύριε Δαφέρμο;

Αλλά ίσως εσύ να έλπιζες περισσότερο, δεν ξέρω. Ήσουν στέλεχος, στην Επιτροπή κατάληψης, μπορεί να ένοιωθες πολλές ελπίδες. Κι εγώ κείνη τη μέρα είχα ελπίδες, αλλά την επόμενη, για θυμήσου; Δεν είχες ενοχές ποτέ; Δεν σκέφτηκες ποτέ τους επόμενους μήνες ότι είχαμε κάνει λάθος με το Πολυτεχνείο; Εγώ το σκεφτόμουνα συνέχεια…

Βέβαια εσείς στην Αθήνα ήσασταν αλλιώς. Πιο ηρωικοί και περήφανοι. Εγώ θα μπορούσα να είμαι εδώ, Τετάρτη έφυγα για μια ηλίθια άσκηση στο Ποινικό, και μου είπε ο Ντένης καθώς έμπαινα στα ΚΤΕΛ, μην πας, έλα στο Πολυτεχνείο, έγινε κατάληψη. Ε, καλά άσε να φύγω τώρα, θα γυρίσω το Σάββατο…

Έμεινα στη Θεσσαλονίκη και κάναμε κι εμείς κατάληψη το πρωί της Παρασκευής στο Πολυτεχνείο. Λέγαμε να πάμε στην Οδοντιατρική που ήταν κεντρικά, τελικά προτιμήθηκε η μίμηση. Είχε από τότε την επικοινωνιακή του σημασία και το μύθο του, το Πολυτεχνείο.

Μείναμε μέχρι τα χαράματα του Σαββάτου. Η μεγαλύτερη ευτυχία ήταν η ώρα της πορείας ως εκεί, της τρεχάλας. Αυτή η ζηλευτή έξαρση,εντάξει, υπήρξε για καποιες ώρες. Αυτό είναι που θέλουν όλοι να ξαναζήσουν. Και το παιχνίδι με το φόβο τους αρέσει άραγε; Δεν έχουν τίποτε καλύτερο στη ζωή τους;

Ύστερα περιφερόμουν στις αίθουσες και τις συνελεύσεις και ομολογώ ότι συχνά δεν καταλάβαινα την υπερβολικά επαναστατική γλώσσα, και δεν συμφωνούσα με το σπάσιμο των καρεκλών. Κυκλοφορούσαν όλοι με ένα κομμάτι ξύλο, από πόδια τραπεζιών. Εσύ γιατί δεν έχεις, με ρώτησαν.

Εγώ δεν μπορώ να παίξω ξύλο, είχα πει. Και με στεναχωρούσε αυτή η καταστροφή. Είναι κάτι που το σκέφτομαι συχνά. Δεν κατάφερα να πείσω κανέναν εκείνη τη νύχτα ότι δεν χρειαζόταν να σπάμε τις καρέκλες. Το προσπάθησα, αλλά μάταια.

Ωστόσο έκαναν κάτι πολύ σωστό, η επιτροπή που είχαμε εκλέξει. Όταν έμαθαν τι είχε γίνει στο Πολυτεχνείο της Αθήνας, αποφάσισαν να παραδοθούμε. Εν ολίγοις. Αυτό. Να μη χυθεί αίμα. Δεν γίναμε ήρωες.

Ας είναι καλά τα παιδιά. Το λέω και το ξαναλέω, αν και έτσι όπως συνταχθήκαμε να βγούμε ήταν πολύ ταπεινωτικό. Στριμωγμένοι, στη σειρά, κι έλεγα μέσα μου, ηττηθήκαμε, ας έχω τουλάχιστον ψηλά το κεφάλι.

Μπροστά είχε ένα τανκς με αναμμένους προβολείς, στρατιώτες με το όπλο προτεταμένο, και μόλις βγαίναμε μας σκόρπιζαν αστυνομικοί με σπρωξιές. Το κεφάλι ψηλά εσύ, έλεγα μέσα μου, και βγήκα κρατώντας αγκαζέ σφιχτά την Κατερίνα και προχωρούσαμε σαν αυτόματα.

Κι όπως προχωρούσαμε αποφεύγαμε όσο μπορούσαμε τους αστυνομικούς που ήταν σκόρπιοι σε όλο το δρόμο, κι ένας είχε πιάσει ένα παιδί, που έφτασε σε μας, γαντζώθηκε πάνω μου, και μαζί γαντζωμένος πάνω του ο μπάτσος το κρατούσε και πήγαμε λίγα λεπτά έτσι, τραβώντας ο ένας τον άλλον, αλλά δεν άπλωσα το χέρι να βοηθήσω, να σπρώξω το μπάτσο, να κρατήσω το αγόρι κοντά μου, που εκλιπαρούσε με μια κλαψιάρικη φωνή, καθόλου ηρωικό κι αυτό, συνέχισα να προχωράω σα μηχανή με κύριο στόχο να ξεφύγω.

Αυτή ήταν η ηρωική έξοδος… Αλλά εγώ τουλάχιστον το ήξερα, και δεν είχα οπλιστεί με κανένα ξύλο. Είμαι δειλή, ήθελα να ζήσω, και μάλιστα αρτιμελής, κι ας είχαμε ιδιαιτέρως και αστόχαστα κινδυνεύσει επί ώρες.

Κατουριόμασταν από το φόβο μας, και ουρλιάζαμε όταν μας χτυπούσαν, και τρέχαμε να γλιτώσουμε. Δεν θα σας άρεσε, πιστέψτε με. Σε κάνει να νιώθεις πολύ άσχημα, ο φόβος σε αποβλακώνει, σου φτωχαίνει τη ζωή, σου μαραίνει τα νιάτα.

Δεν θέλω να χρειάζεται ηρωισμό τίποτα. Θέλω να ζω ασφαλής σε ελεύθερη χώρα, όπως τώρα. Σύμφωνα με τους νόμους. Οι νόμοι είναι για να προστατεύουν κυρίως ανθρώπους σαν εμένα, αδύναμους, δειλούς, αγύμναστους, που δεν θέλουν να παίζουν ξύλο, παιδιά, γριές και γέρους.

Θέλουμε νόμους, σύνταγμα, δημοκρατία, ισότητα, τέτοια πράγματα για να συνεννοηθούμε. Όχι επαναστάσεις, όχι πολυτεχνεία. Όχι άλλα πολυτεχνεία. Δεν υπάρχει λόγος για τόση απελπισία.

Τα γράφω αυτά όλα μετά από τόσα χρόνια, γιατί διαρκώς καταλαβαίνω ότι έχει γίνει παρεξήγηση. Ακούστε πάλι τη φωνή του σταθμού.

Ακούστε την αγωνία των εκφωνητών. Δεν ήθελαν να πεθάνουν και να γίνουν ήρωες. Δεν ζούσαμε σε εποχές μαύρες, δεν θέλαμε να θυσιαστούμε. Θέλαμε να ζήσουμε, να χαρούμε τα νιάτα μας, τις ευρωπαϊκές κατακτήσεις.

Να ζούμε όπως εσείς οι νέοι τώρα. Να βρίσκουμε τον εαυτό μας, όχι να ασχολούμαστε με τους καραβανάδες και να μας βασανίζουν. Τρελαίνομαι όταν ακούω νέους να μου λένε πως είχαμε το προνόμιο της εξέγερσης:

Που είχαμε κάθε μέρα να κάνουμε με τα κατακάθια της κοινωνίας, και τα κατακάθια της δικής μας ψυχής, το φόβο μας. φρίκη, και πλήξη, και απόγνωση, και αδιέξοδα! Τώρα έχετε το προνόμιο της εξέγερσης. Πρέπει να είναι οπωσδήποτε με καδρόνια;

Τώρα μπορείτε να κάνετε τόσα πράγματα για να αλλάξετε τον κόσμο. Υπάρχουν εθελοντικές οργανώσεις, γιατροί χωρίς σύνορα, ομάδες για τους μετανάστες, δενδροφυτεύσεις, πράγματα που δεν τα φανταζόμασταν.

Ελάτε στην ομάδα μας, να κάνουμε μαθήματα ελληνικών στους μετανάστες. Μάθετε το ελληνικό αλφάβητο σε έναν αφρικανό που δεν πήγε σχολείο ποτέ του, και θα δείτε ότι θα αλλάξει ο κόσμος.

Πηγαίνετε στην Ουρουγουάη με τους Ινδιάνους, στο Γκάζι με τα τσιγκανάκια, στη Σιέρα Λεόνε με τα παιδιά πολεμιστές, στον Κολωνό με το Κυριακάτικο σχολείο, ελάτε σε μας, στην Αγορά της Κυψέλης, ο κόσμος σας περιμένει να τον αλλάξετε.

Και το μυαλό σας μπορεί να δουλέψει ελεύθερα. Να ακούει ελεύθερα, να διατυπώνει ελεύθερα, να ζει τη συγκλονιστική εμπειρία της ελεύθερης σκέψης. Είναι πιο συνταρακτικό από κάθε άλλη συγκίνηση, δεν αναπληρώνεται με τίποτα.

Αυτό το προνόμιο έχουμε τώρα. Εκτός κι αν επιτρέψουμε στους τραμπούκους να μας το αφαιρέσουν.»

΄Αννα Δαμιανίδη

Αθήνα – Θεσσαλονίκη: Εστιατόρια μέχρι 20 ευρώ/άτομο

http://assets.tanea.gr/files/2009-11-20/TA508_028_0394X_ESTIATORIA.pdf

ΣΗΜΕΡΑ ΒΡΕΧΕΙ

Mmmmm ναι επιτέλους βρέχει και στη γειτονιά μου.

Ωραία μαλακή, ποτιστική βροχούλα. Σήμερα αποσυνδέσαμε και το αυτόματο πότισμα. Και γιατί να σηκωθούμε παρακαλώ από το κρεβάτι; Να πιούμε καφέ στο κρεβάτι, αυτό είναι να κάνουμε σήμερα, με τα ρολά ανεβασμένα ή τα παντζούρια ανοιχτά -ότι προτιμάς- και τις κουρτίνες τραβηγμένες, να μπαίνει μέσα η μυρωδιά του βρεγμένου χώματος (λέμε τώρα …) και η γκριζάδα του ουρανού.

Αυτά έγραφα χθες, σήμερα φυσάει πολύ και έχει λίγα σύννεφα. Κι αυτό μ’άρέσει βέβαια αρκεί να μη φεύγουν οι γλάστρες.

ΚΑΛΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ